Gefermenteerde levertraan is in de paleo en Weston A. Price gemeenschappen een populair supplement. Het werd aangeprezen als de traditionele methode om levertraan te produceren en zou een superieure bron van omega 3 vetten en in vetoplosbare vitamines zijn. Maar is het wel de superfood die het leek te zijn?
Wat is eigenlijk gefermenteerde levertraan?
Levertraan is net als visolie een bron van de omega 3 vetten DHA en EPA. Daarnaast bevat levertraan de in vetoplosbare vitamines A, D en K2. Levertraan kan op verschillende manieren geproduceerd worden. De producent van gefermenteerde levertraan prijst zijn productieproces aan met het argument dat fermenteren de traditionele productiewijze van levertraan is en dat het de hoeveelheid vitamines in de levertraan verhoogt.
De Weston A. Price Foundation (WAPF) en de paleo gemeenschap raden al jaren het gebruik van gefermenteerde levertraan van kabeljauw aan (in het Engels: fermented cod liver oil, oftewel FCLO). Jaren geleden ontstond er binnen deze gemeenschappen discussie over het gebruik van visolie. Visolie bevat omega 3 vetten. Gezonde vetten waar de meeste mensen wel wat meer van kunnen gebruiken, maar omdat het meervoudig onverzadigde vetzuren zijn, worden omega 3 vetten ook snel ranzig. Ranzige vetten zijn heel ongezond om te eten. Het langdurig gebruiken van hoge doses visolie werd afgeraden. Als alternatief werd levertraan aangeraden, en dan met name de *gefermenteerde* levertraan van Green Pasture.
Zie bijvoorbeeld dit oude artikel van Chris Kresser met daarin: 'I recommend either high-vitamin cod liver oil or fermented cod liver oil from Green Pasture and Wolf River Naturals.'
Een tijd geleden ontstond er een publieke discussie tussen Green Pasture (het enige bedrijf dat gefermenteerde levertraan produceert) en producenten van niet-gefermenteerde levertraan. In dit artikel valt te lezen dat er al eeuwenlang discussie is tussen rivaliserende bedrijven over wat de beste methode is om levertraan te maken. Nu lijkt deze discussie zijn climax te bereiken...
Dr. Kaayla Daniel's waarschuwingen over gefermenteerde levertraan
Dr. Kaayla Daniel vertrouwde de beweringen van Green Pasture over de door hen geproduceerde gefermenteerde levertraan niet. Zij besloot de gefermenteerde levertraan door verschillende laboratoria te laten onderzoeken. Dit is een korte samenvatting van de belangrijkste waarschuwingen tegen gefermenteerde levertraan uit haar onderzoek:
- Green Pasture geeft geen specifieke informatie over hun productieproces of over de (herkomst van de) ingrediënten die zij gebruiken. Dus het is een kwestie van raden, en analyseren van het eindproduct om erachter te komen hoe ze exact te werk gaan. Wel vermelden ze dat ze hun kabeljauwlevers maanden laten fermenteren voordat ze er gefermenteerde levertraan van maken.
- In een fermentatieproces zetten lactobacillen koolhydraten om in melkzuur. Dit melkzuur zorgt ervoor dat het product zuurder wordt en er daardoor geen 'slechte bacteriën' kunnen groeien en het product dus niet gaat rotten. Zoals bijvoorbeeld als je zuurkool maakt van witte kool. In kabeljauwlever zitten onvoldoende koolhydraten, slechts 1-2%, om dit proces op gang te brengen en het product zuur genoeg te maken zodat het niet gaat rotten.
- Dr. Daniel oppert nog een aantal andere mogelijke productiemethodes, maar geen van alle lijken waarschijnlijk en ook niet gezond.
- Is de olie ranzig? Die vraag is niet zo eenvoudig te beantwoorden als het lijkt. Het oxideren van een olie (= ranzig worden) produceert verschillende bijproducten in de olie. Maar afhankelijk van hoe lang de olie al aan het oxideren is, kunnen deze bijproducten alweer verdwenen zijn. Uit de lab resultaten blijkt dat de gefermenteerde levertraan bijproducten bevat die erop wijzen dat de olie al lange tijd aan het oxideren is.
- Analyse van de vetzuren in de gefermenteerde levertraan laat zien dat de triglyceriden voor een groot deel zijn vervallen tot vrije vetzuren. Dat betekent dat de olie ranzig is. Traditioneel werd lichtgekleurde levertraan als geneeskrachtig gezien, werd iets donkere levertraan gebruikt als diervoeder en werd de donkerste levertraan gebruikt als ingrediënt voor onder andere verf. Iedereen die wel eens gefermenteerde levertraan heeft geprobeerd kan vertellen dat deze donker van kleur is.
- Green Pasture rapporteert in zijn eigen lab resultaten grote hoeveelheden vitamine A, D en K2 in de gefermenteerde levertraan. Het laboratorium dat zij gebruiken, gebruikt een UV detectie methode om deze waardes te meten. Experts zeggen dat deze methode onbetrouwbaar is om vitamine D te meten omdat andere vetoplosbare componenten van de olie ook meegerekend worden in de resultaten.
- Resultaten van andere laboratoria laten veel lagere waardes van vitamine A, D en K2 zien.
- De verhouding tussen de omega 3 vetzuren EPA en DHA verschilt per vissoort. Aan deze verhouding kun je dus zien welke vis is gebruikt voor het produceren van de levertraan. De verhouding van de gefermenteerde levertraan van Green Pasture duidt op het gebruik van koolvis in plaats van het door hen genoemde kabeljauw. Ook DNA testen van levers die overbleven uit het productieproces en in diervoeder werden gebruikt, tonen aan dat het gaat om koolvis.
- De lab resultaten tonen transvetten aan in de gefermenteerde levertraan, waarschijnlijk afkomstig van toegevoegde plantaardige olie.
- Green Pasture beweert dat zijn gefermenteerde levertraan het type is dat Weston Price zou hebben aangeraden. Maar in zijn boek en overige documenten heeft Weston Price nooit het fermenteren van levertraan aangeraden. Sterker nog, hij waarschuwde vooral dat levertraan makkelijk ranzig kon worden en daarom met zorg geproduceerd en bewaard moest worden. Op de website van de Price-Pottenger Nutrition Foundation kun je na het aanmelden voor hun gratis nieuwsbrief het ebook 'What Dr. Price Said about Cod Liver Oil' downloaden als je meer wilt lezen over wat Price hierover heeft gezegd. Voor wat het waard is, want zijn info is bijna 100 jaar oud en de wetenschap heeft niet stilgestaan.
- Ook de boterolie die wordt aangeboden door Green Pasture blijkt ranzig en bevat geen grote hoeveelheden vitamine K2. In een goed merk ghee zit net zoveel vitamine K2, voor een veel lagere prijs.
Het volledige - 110 pagina's tellende! - rapport over gefermenteerde levertraan door Dr. Kaayla Daniel kun je na het aanmelden voor de gratis nieuwsbrief downloaden op: http://drkaayladaniel.com
Wat is wijsheid?
Aan de ene kant is het fijn dat deze informatie nu breed gedeeld wordt. Ik raad iedereen die gefermenteerde levertraan neemt aan om het rapport van Dr. Daniel te lezen zodat je zelf kunt beslissen of je het een goed product vindt of niet. Het zal de komende tijd ook interessant zijn om de discussies te volgen die dit rapport zullen veroorzaken. Ik vind het belangrijk om niet dogmatisch te gaan denken over populaire voeding of supplementen, dus als dit soort informatie voorbijkomt, dan vind ik het belangrijk om er goed naar te kijken en wellicht bepaalde keuzes te heroverwegen. De Weston A. Price Foundation heeft al enige tijd geleden gereageerd op eerdere berichten dat de gefermenteerde levertraan ranzig zou zijn, deze reactie kun je op hun website lezen.
Aan de andere kant is het meest irritante aan dit soort info toch altijd dat het de vraag oproept: Wat is nu een goed idee? Toch maar visolie supplementen slikken? Of niet-gefermenteerde levertraan? Of toch de gefermenteerde levertraan blijven vertrouwen?
Als je het niet meer weet, kies dan voor voeding in plaats van supplementen. In het geval van levertraan gaat het om het binnenkrijgen van omega 3 vetzuren, vitamine A, D en K2. Kies dan voor:
- Vette vis voor omega 3
- Lever voor vitamine A
- Zonneschijn voor vitamine D
- Natto, ganzenlever, harde kaas, zachte kaas en eierdooiers voor vitamine K2
Persoonlijk slik ik sowieso geen levertraan in de zomer, maar ik denk dat ik de Green Pasture gefermenteerde levertraan voorlopig maar even laat staan. Ik zal de discussie over gefermenteerde levertraan met belangstelling blijven volgen en zal natuurlijk een update doen als dat relevant is.
Deel deze blogpost vooral met iedereen die misschien gefermenteerde levertraan gebruikt zodat iedereen een geïnformeerde keuze kan maken!
Dit is het Facebook bericht dat je kunt delen.
En dit de pin op Pinterest.
En nu jij!
Slik jij gefermenteerde levertraan? Ben je van plan dat te blijven doen?
Update 25-8-2015:
Zoals te verwachten zijn er al vele reacties op het rapport van Dr. Daniel. Hier een overzicht van enkele van deze reacties:
- De eerste reactie van Green Pasture zelf.
- Van de Amerikaanse WAPF organisatie heb ik nog geen reactie gezien. De Nederlandse WAPF schreef er al wel over, hierin wordt verwezen naar de eerdere onderzoeksresultaten van de gefermenteerde levertraan die ik hierboven ook linkte. Deze onderzoeksresultaten laten geen zorgen zien over de kwaliteit.
- Reactie van Sarah van The Healthy Home Economist, geen inhoudelijke reactie, maar een aantal vraagtekens die zij zet bij het rapport van Dr. Daniel.
- Katie van The Wellness Mama laat net als ik de gefermenteerde levertraan even staan tot er meer duidelijkheid is over de kwaliteit ervan, maar houdt ook een open houding. Ze roept de gemeenschap - terecht - op om te onderzoeken en te leren en niet om ruzie te maken.
- In Chris Kresser's reactie schrijft hij in verdediging van gefermenteerde levertraan dat waardes van vitamine D notoir moeilijk te meten zijn wat de verschillende labresultaten kan verklaren, dat de resultaten die oxidatie aantonen gemengd zijn, en dat 'free fatty acids' geen goede methode zijn om oxidatie aan te tonen. Ook wat hem betreft is er meer onderzoek nodig. 'I feel that I don’t have the information I need to make a clear decision about whether to continue recommending FCLO'.
Update 26-8-2015:
- The Paleo Mom schreef op Facebook een reactie heel vergelijkbaar met bovenstaande blogpost: nog niet genoeg informatie om een keuze voor of tegen gefermenteerde levertraan te kunnen maken, de voedingsstoffen waar het om gaat kun je heel goed uit voeding/zonlicht halen. 'If you take FCLO religiously, I think this is enough to reconsider. The good news is that you are perfectly capable of obtaining all of the micronutrients found in FCLO in your food!'
Update 30-8-2015:
- De Weston A. Price Foundation publiceerde een FAQ waarin ze de kwaliteit van gefermenteerde levertraan verdedigen. Om de controverse te beëindigen zijn ze van plan verdere testen te laten doen.
- Een zeer uitgebreide inhoudelijke reactie van Chris Masterjohn. Hierbij gaat hij in detail in op de argumenten uit Dr. Daniel's rapport. Net als de WAPF blijft hij een voorstander van gefermenteerde levertraan.
Update 4-9-2015:
- Uitgebreide inhoudelijke reactie van The Paleo Mom, waarin ze o.a. de cijfers van labresultaten van Green Pastures en het rapport van Dr. Daniel overzichtelijk in tabellen heeft gezet. Ze blijft overigens bij haar eerdere advies dat er nog meer onderzoek gedaan zou moeten worden en dat de voedingsstoffen ook uit voeding/zonlicht gehaald kunnen worden.